Mia Esperantismo
La nuntempa pozicio de Esperanto estas tre kurioza. Kvankam mankante veran politikan apogon, la internacia lingvo gajnis konsiderindan intereson tutmonde. Oni devas esti freneza hodiaŭ argumenti la uzon de Esperanto, donita la domino de la angla lingvo en la mondaj aferoj, tamen mi notis en mia sperto ambaŭ kiel lingvisto kaj angla intruisto, ke Esperanto ankoraŭ posedu iujn avantaĝojn gravajn super ĝia ĉefa rivalo. La argumento dum ĉi tiu eseo estos jes parciale politika, sed ankaŭ mi vere kredas, evite ĉian cinikismon, ke Esperanto ne nur povus esti alternativo al la angla, sed devus iĝi. La kialo situas en la esenca diferenco inter la du lingvoj.
Io, kio estas tre grava pripensi, estas la neŭtraleco de Esperanto kontraŭ la angla. Tio estas la kazo pli profunda, kiam ni pensas pri la du. La angla lingvo venas de historia kulturo, kiu jam ekzistas kaj apartenas al diversaj popoloj, kiuj parolas ĝin kiel la nativa lingvo. La angla havas naturalajn parolantojn, kaj klare ĉi tio prezentas malĝustan avantaĝon por ili. Kion reprezentas la angla en ĉi tiu senco estas vizion globaligan kaj kosmopolitan de mondaferoj. Kune kun la ekonomika globaligo ekde la 1980-aj kaj la universaligo de la libera merkato, la ĉefa komerca lingvo estis la lingvo de la lando, kiu havis la plej grandan ekonomikan potencon kaj en nia kazo ĉiam estis Usono.
Tamen, en multaj manieroj, la angla havas multajn kvalitojn, kiuj farigas ĝin konvena kiel internacia lingvo. Ĝi havas vortojn devenintaj de diversaj lingvoj, simplan gramatikon, kaj liberan elparolon. Se ni dezirus internacian lingvon-francaon, kiu aperus naturale, mi opinas, ke la angla estu la plej bona elekto. Malgraŭ tio, instruinte la anglan lingvon en la hispanajn lernejojn, mi regardas multan apation kontraŭ ĝi. Ne en hostila maniero, sed estas idiferenteco. En la maloftaj okazoj mi mencionis Esperanton kiel alternativon, unue la studentoj ne rekonas ĝin, sed poste ili tre interesiĝas kaj volas lerni plu. Ili ŝatas, ke ĝi estu tre facila lerni gramatike kaj ekzistas multaj vortoj de la hispana jam prezente. Ankaŭ, ili trovas la elparolon pli facilan por ĝiaj akcentoj.
Kiel multaj aferoj hodiaŭ, ni vivas en unupolara mondo, kie nur ekzistas certa maniero de realiĝi. Ekzemple, la financa domino stiras la direkton de multa politiko kaj faciligo de kapitalo super aliaj gravaj valoroj rezultis en la moderna mondo, kiun ni nun havas. La kosmopolita globaligo provis redukti nin, regulanojn kaj senpotencanojn, al nia materiala voloro kaj ĝi forlasas nin batali la abomenon de mondo sole. Ĉi tio estas la diferenco inter la kosmopolitsmo kaj internacionalisma humanismo, kaj la angla parolas por la antaŭan. En tiu senco, la angla lingvo reprezentas unu vizion por la mondo, sed Esperanto havas la potencon, kaj ankaŭ la eblecon, reprezenti alian, kaj ĝi estas mia intenco formigi kazon por ĝia uzo.
Esperanto havis diversan ideologian movadon dum ĝia vivo. Kiam ĝi naskiĝis, la koncepto de la finvenkismo estis la, preskaŭ finalisma, kredo je la Fina Venko de Esperanto. Klare, tia koncepto estas mortaj kaj eĉ danĝeraj, ĉar ĝi havas tendencon de voli faragi Esperanton la sola monda lingvo. Alia ideologia movado, kiu alvenas en Esperantismo estiĝis en la 1980-aj. La kongreso okaze en la finna urbo de Raŭmo, vidinte la malvenkon de la originalan Esperantan ideon kun la povo de la angla, tiuj esperantistoj decidis en novajn celojn kaj objektivojn de Esperanto devus esti la promocio de ĝi kiel minoritata lingvo kaj la protekto de la Esperantujo. Mi pensas, ke ambaŭaj pozicioj de Esperantismo estu eroraj.
Mi volas postuli novan movadon en Esperantismo, kiu ne forlasas la bazikajn principojn de la originala kreanto nek permitas ĝin fali en la fosaĵon de upotismo. Do mi ne diras, ke Esperanto devas iĝi la internacia lingvo, sed devas celi estiĝi unu internacia lingvo. Mi rigardas la problemojn kaj malestojn de la angla lingvo kiel areoj, kie Esperanto povus konkuri.
Kie la angla lingvo, kiel jam parolita, estas la komercisma kaj kosmpolita lingvo, Esperanto estas la homeca lingvo. Kontraŭe aliaj internaciaj lingvoj konstruitaj por la mema celo, Esperanto havigis avantaĝojn. Esperanto havas naturalan belecon, for de la meĥanikeca elemento en Volapuko aŭ Novial. La ofta kritiko kontraŭ la uzo de Esperanto kiel neŭtrala lingvo estas, ke ĝi ne estas vere reprezenta de ĉiaj lingvoj globale, sed mi pensas, ke ĉi tiu kritiko venas de la moderna politika obsedo, ke la reprezento ŝajnas ion gravan. La vero de la fakto estas ne ĉar la unika akurata reprezento de vi, estas vi, sed ĉi tio estas priparolado por aliokazo. Esperanto, tamen, jes havas gramatikon preskaŭ neŭtrala, konsiderinde la manieron en kiu ni formas la vortojn kaj la frazojn laŭ ĝia agluntina morfologio. La funkcio kaj naturo de ĉi tiu morfologio eksigas la akuzo, ke Esperanto estu tro eŭrocentra, kiam la vero estas, ke la eŭropa lingvaro havas komplete malsaman manieron de formigi.
La akuzo de esti tro eŭrocentra venas de la kvanito de eŭropo-originalaj vortoj en Esperanto. Estas manko de vortoj de aliaj mondaj lingvaroj, la grandparto venante de germanika, slava aŭ latininda lingvaroj. Sed mi pensas, ke ekzistu bona motivo por tio: la latininda vortaro havis fokuson en la estetiko. La demando, respondita efektive de Zamenhof kun Esperanto, ne estis kiel ni kreas lingvon kun tutmonda reprezento, sed kiel ni farigas internacian lingvon, kiu havas universalan alvokon. La latinindaj vortformoj ĉiam havis fokuson en ĝia beleco, kiel sonas vorto kaj kiel ĝi sentas buŝe. Mi ne diras, ke ne estas aliaj lingvaroj, kiu havas la memajn tipojn de vortformoj, sed simple la latininda perfektigis ĝin. Aliaj vortoj de la angla lingvo (kune aliaj germanikaj lingvoj), kiu havas enorman enhaveblecon por ĉi tio, posedas vortformoj, kiuj estas tre homofonikaj, ili ankaŭ estas enhavitaj en la esperanta vortaro. Ĉi tiuj elementoj farigas Esperanton ĝojebla elparoli. Ankaŭ inda mencii estas la vasta vortaro de greko kaj latino farigita tutmonda per la scienca komunumo.
Esperanto ankaŭ efektivigis ion, kion neniu alia neŭtrala lingvoj efektivigis. Anastaŭ fariĝi mera interkomunikilo, senanima kaj kiel fantomo de realaj lingvoj, Esperanto havas naturalecon kaj belecon en ĝia estetiko. Tamen ankaŭ, Esperanto havas ion, kio estas grava bezono por lingvoj. La kvalito, kiu farigas lingvon realan kaj vivan estas la nacio. La nacio respiras vivon en lingvojn kaj ĝi faras ĝin io plu ol ilo por la komuniko. La diferenco inter viva lingvo kaj morta lingvo estas tio, la kultura energio kiu subtenis ĝin jam ne ezkistas aŭ morfiĝas al alia esto (kiel la romanoj iĝis la modernaj lintinidaj popoloj). Lingvo, kiu neniam estis viva, kiel Volapuko kaj Novial, ne havas tiun energion kaj mi opinas, ĉar tiu motivo, ke ili ne sukcesis. Sed Esperanto ĉiam havis, kvankam nacion kiel ni pripensus, movadon tre inspiranta. Freŝa kaj esperema movado, kun fortaj humanismaj principoj, donacis al Esperanto la vivon egalan al tia sentita por nacio.
Se ni pripensas lingvo kiel la konstruo de nacia gento, kiel komuna artista projekto inter diversaj gruparoj, ni povas vidi la meman en Esperanto. Kvankam ne la verkado per nacioj separataj, sed per la homaro kiel tutaĵo. La Esperanta movado inspiris kaj daŭras inspirante la reston de mondo, ne nur en Eŭropo, kaj multaj personoj de diversaj kulturoj kontribuis al ĝia vastigo. Ĝi estas grava, ke ni memoru, ke la objektivoj neniam estis anastaŭigi ĉiujn lingvojn globale, sed servi kiel unu interncia. Tamen, tia objektivo ankaŭ mankas realigi la plenan potencon de Esperanto ĉar ĝi havas supran destinon.
La originala celo de Esperanto estis farigi ĝin la dua lingvo parolata tutmonde. Ĉiu persono en ĉiu lando lernus Esperanton en la lernaĵoj kaj povus paroli ĝin kiam necesa en internaciaj kontekstoj. La plej frenezaj de la movado, mi parolas pri la finvenkistoj, volis, ke Esperanto anastaŭigu ĉiujn aliajn lingvojn por esti la sola. En mia opinio, ĉi tiuj du ideoj ne palpas la veran naturon de Esperanto. Ne, prefere ol fariĝi la dua nacia lingvo, devus esti la unua lingvo de la homeco. Zamenhof estis fiera kredanto je ambaŭ la homaro kaj la patriotismo, kaj pripensis la amon por samlandanoj kiel io grava. Li skribis en ĝia unua eseo de Hilelismo, ke la naciaj lingvoj estis vera signo de nacieco, kaj estis io, kio estis bona. Sed, li kredis, ke la homaro kaj humaneco estu ankaŭ gravaj. Kun ĉi tiu principoj de la du, de la homeco kaj la nacio, mi pensas, ke Esperanto nur povas efiki kiel tiu homara lingvo. Tiumaniere, ni havigus la naciajn lingvojn, kiujn konektas nin kun niaj samlandanoj, kaj alia, kiu farigus la meman kun la resto de la homeco.
Mi komprenas kaj konscias, ke kion mi ĵus skribis ŝajnas utopista. Klare, mi ne havas planon nek programon nek aspiron de voli realigi tian fantastikan sonĝon. Simple, ĝi estas la vizio de la mondo, kiun disponigas mia Esperantismo kiel alternativa ideo konstraŭ la globaliga naturo de la angla. Tamen, mi pensas, ke ĉi tiu sonĝo estas ebla en Eŭropo. Kun la Brita eliro el la Eŭropa Unio kaj la kronvirusa financa krizo fortigante la membrajn ŝtatojn en pli homogenigita unio, la ŝancoj por Eŭropo elekti ĝian destinon aperos. Se Eŭropo elektos bone, ĝi povas havigi multan potencon en la mondo.
Konklude, mia Esperantismo malsamigas de la aliaj submovadoj, kiuj ni jam havis ĝis hodiaŭ. Ĝi estas la kredo, ke la mondo meritu alian alternivon kaj rigardas la domino de la angla lingvo kiel io lamentebla. Mi vidas, ke la angla reprezentas multe la problemojn, kiujn ni havas kun la globaligo. Ĝi estas tragedio, ambaŭ lingvista kaj kultura, ke ni havas unu solan lingvon impozitan de la komerca mondo kaj ni malhavas bonan alternativon, kiu povus oferti la esperon. La avantaĝoj de Esperanto estas bone klaraj, sed ĝia uzo internacie estos afero kaj decido de la internacia komunumo.
Io, kio estas tre grava pripensi, estas la neŭtraleco de Esperanto kontraŭ la angla. Tio estas la kazo pli profunda, kiam ni pensas pri la du. La angla lingvo venas de historia kulturo, kiu jam ekzistas kaj apartenas al diversaj popoloj, kiuj parolas ĝin kiel la nativa lingvo. La angla havas naturalajn parolantojn, kaj klare ĉi tio prezentas malĝustan avantaĝon por ili. Kion reprezentas la angla en ĉi tiu senco estas vizion globaligan kaj kosmopolitan de mondaferoj. Kune kun la ekonomika globaligo ekde la 1980-aj kaj la universaligo de la libera merkato, la ĉefa komerca lingvo estis la lingvo de la lando, kiu havis la plej grandan ekonomikan potencon kaj en nia kazo ĉiam estis Usono.
Tamen, en multaj manieroj, la angla havas multajn kvalitojn, kiuj farigas ĝin konvena kiel internacia lingvo. Ĝi havas vortojn devenintaj de diversaj lingvoj, simplan gramatikon, kaj liberan elparolon. Se ni dezirus internacian lingvon-francaon, kiu aperus naturale, mi opinas, ke la angla estu la plej bona elekto. Malgraŭ tio, instruinte la anglan lingvon en la hispanajn lernejojn, mi regardas multan apation kontraŭ ĝi. Ne en hostila maniero, sed estas idiferenteco. En la maloftaj okazoj mi mencionis Esperanton kiel alternativon, unue la studentoj ne rekonas ĝin, sed poste ili tre interesiĝas kaj volas lerni plu. Ili ŝatas, ke ĝi estu tre facila lerni gramatike kaj ekzistas multaj vortoj de la hispana jam prezente. Ankaŭ, ili trovas la elparolon pli facilan por ĝiaj akcentoj.
Kiel multaj aferoj hodiaŭ, ni vivas en unupolara mondo, kie nur ekzistas certa maniero de realiĝi. Ekzemple, la financa domino stiras la direkton de multa politiko kaj faciligo de kapitalo super aliaj gravaj valoroj rezultis en la moderna mondo, kiun ni nun havas. La kosmopolita globaligo provis redukti nin, regulanojn kaj senpotencanojn, al nia materiala voloro kaj ĝi forlasas nin batali la abomenon de mondo sole. Ĉi tio estas la diferenco inter la kosmopolitsmo kaj internacionalisma humanismo, kaj la angla parolas por la antaŭan. En tiu senco, la angla lingvo reprezentas unu vizion por la mondo, sed Esperanto havas la potencon, kaj ankaŭ la eblecon, reprezenti alian, kaj ĝi estas mia intenco formigi kazon por ĝia uzo.
Esperanto havis diversan ideologian movadon dum ĝia vivo. Kiam ĝi naskiĝis, la koncepto de la finvenkismo estis la, preskaŭ finalisma, kredo je la Fina Venko de Esperanto. Klare, tia koncepto estas mortaj kaj eĉ danĝeraj, ĉar ĝi havas tendencon de voli faragi Esperanton la sola monda lingvo. Alia ideologia movado, kiu alvenas en Esperantismo estiĝis en la 1980-aj. La kongreso okaze en la finna urbo de Raŭmo, vidinte la malvenkon de la originalan Esperantan ideon kun la povo de la angla, tiuj esperantistoj decidis en novajn celojn kaj objektivojn de Esperanto devus esti la promocio de ĝi kiel minoritata lingvo kaj la protekto de la Esperantujo. Mi pensas, ke ambaŭaj pozicioj de Esperantismo estu eroraj.
Mi volas postuli novan movadon en Esperantismo, kiu ne forlasas la bazikajn principojn de la originala kreanto nek permitas ĝin fali en la fosaĵon de upotismo. Do mi ne diras, ke Esperanto devas iĝi la internacia lingvo, sed devas celi estiĝi unu internacia lingvo. Mi rigardas la problemojn kaj malestojn de la angla lingvo kiel areoj, kie Esperanto povus konkuri.
Kie la angla lingvo, kiel jam parolita, estas la komercisma kaj kosmpolita lingvo, Esperanto estas la homeca lingvo. Kontraŭe aliaj internaciaj lingvoj konstruitaj por la mema celo, Esperanto havigis avantaĝojn. Esperanto havas naturalan belecon, for de la meĥanikeca elemento en Volapuko aŭ Novial. La ofta kritiko kontraŭ la uzo de Esperanto kiel neŭtrala lingvo estas, ke ĝi ne estas vere reprezenta de ĉiaj lingvoj globale, sed mi pensas, ke ĉi tiu kritiko venas de la moderna politika obsedo, ke la reprezento ŝajnas ion gravan. La vero de la fakto estas ne ĉar la unika akurata reprezento de vi, estas vi, sed ĉi tio estas priparolado por aliokazo. Esperanto, tamen, jes havas gramatikon preskaŭ neŭtrala, konsiderinde la manieron en kiu ni formas la vortojn kaj la frazojn laŭ ĝia agluntina morfologio. La funkcio kaj naturo de ĉi tiu morfologio eksigas la akuzo, ke Esperanto estu tro eŭrocentra, kiam la vero estas, ke la eŭropa lingvaro havas komplete malsaman manieron de formigi.
La akuzo de esti tro eŭrocentra venas de la kvanito de eŭropo-originalaj vortoj en Esperanto. Estas manko de vortoj de aliaj mondaj lingvaroj, la grandparto venante de germanika, slava aŭ latininda lingvaroj. Sed mi pensas, ke ekzistu bona motivo por tio: la latininda vortaro havis fokuson en la estetiko. La demando, respondita efektive de Zamenhof kun Esperanto, ne estis kiel ni kreas lingvon kun tutmonda reprezento, sed kiel ni farigas internacian lingvon, kiu havas universalan alvokon. La latinindaj vortformoj ĉiam havis fokuson en ĝia beleco, kiel sonas vorto kaj kiel ĝi sentas buŝe. Mi ne diras, ke ne estas aliaj lingvaroj, kiu havas la memajn tipojn de vortformoj, sed simple la latininda perfektigis ĝin. Aliaj vortoj de la angla lingvo (kune aliaj germanikaj lingvoj), kiu havas enorman enhaveblecon por ĉi tio, posedas vortformoj, kiuj estas tre homofonikaj, ili ankaŭ estas enhavitaj en la esperanta vortaro. Ĉi tiuj elementoj farigas Esperanton ĝojebla elparoli. Ankaŭ inda mencii estas la vasta vortaro de greko kaj latino farigita tutmonda per la scienca komunumo.
Esperanto ankaŭ efektivigis ion, kion neniu alia neŭtrala lingvoj efektivigis. Anastaŭ fariĝi mera interkomunikilo, senanima kaj kiel fantomo de realaj lingvoj, Esperanto havas naturalecon kaj belecon en ĝia estetiko. Tamen ankaŭ, Esperanto havas ion, kio estas grava bezono por lingvoj. La kvalito, kiu farigas lingvon realan kaj vivan estas la nacio. La nacio respiras vivon en lingvojn kaj ĝi faras ĝin io plu ol ilo por la komuniko. La diferenco inter viva lingvo kaj morta lingvo estas tio, la kultura energio kiu subtenis ĝin jam ne ezkistas aŭ morfiĝas al alia esto (kiel la romanoj iĝis la modernaj lintinidaj popoloj). Lingvo, kiu neniam estis viva, kiel Volapuko kaj Novial, ne havas tiun energion kaj mi opinas, ĉar tiu motivo, ke ili ne sukcesis. Sed Esperanto ĉiam havis, kvankam nacion kiel ni pripensus, movadon tre inspiranta. Freŝa kaj esperema movado, kun fortaj humanismaj principoj, donacis al Esperanto la vivon egalan al tia sentita por nacio.
Se ni pripensas lingvo kiel la konstruo de nacia gento, kiel komuna artista projekto inter diversaj gruparoj, ni povas vidi la meman en Esperanto. Kvankam ne la verkado per nacioj separataj, sed per la homaro kiel tutaĵo. La Esperanta movado inspiris kaj daŭras inspirante la reston de mondo, ne nur en Eŭropo, kaj multaj personoj de diversaj kulturoj kontribuis al ĝia vastigo. Ĝi estas grava, ke ni memoru, ke la objektivoj neniam estis anastaŭigi ĉiujn lingvojn globale, sed servi kiel unu interncia. Tamen, tia objektivo ankaŭ mankas realigi la plenan potencon de Esperanto ĉar ĝi havas supran destinon.
La originala celo de Esperanto estis farigi ĝin la dua lingvo parolata tutmonde. Ĉiu persono en ĉiu lando lernus Esperanton en la lernaĵoj kaj povus paroli ĝin kiam necesa en internaciaj kontekstoj. La plej frenezaj de la movado, mi parolas pri la finvenkistoj, volis, ke Esperanto anastaŭigu ĉiujn aliajn lingvojn por esti la sola. En mia opinio, ĉi tiuj du ideoj ne palpas la veran naturon de Esperanto. Ne, prefere ol fariĝi la dua nacia lingvo, devus esti la unua lingvo de la homeco. Zamenhof estis fiera kredanto je ambaŭ la homaro kaj la patriotismo, kaj pripensis la amon por samlandanoj kiel io grava. Li skribis en ĝia unua eseo de Hilelismo, ke la naciaj lingvoj estis vera signo de nacieco, kaj estis io, kio estis bona. Sed, li kredis, ke la homaro kaj humaneco estu ankaŭ gravaj. Kun ĉi tiu principoj de la du, de la homeco kaj la nacio, mi pensas, ke Esperanto nur povas efiki kiel tiu homara lingvo. Tiumaniere, ni havigus la naciajn lingvojn, kiujn konektas nin kun niaj samlandanoj, kaj alia, kiu farigus la meman kun la resto de la homeco.
Mi komprenas kaj konscias, ke kion mi ĵus skribis ŝajnas utopista. Klare, mi ne havas planon nek programon nek aspiron de voli realigi tian fantastikan sonĝon. Simple, ĝi estas la vizio de la mondo, kiun disponigas mia Esperantismo kiel alternativa ideo konstraŭ la globaliga naturo de la angla. Tamen, mi pensas, ke ĉi tiu sonĝo estas ebla en Eŭropo. Kun la Brita eliro el la Eŭropa Unio kaj la kronvirusa financa krizo fortigante la membrajn ŝtatojn en pli homogenigita unio, la ŝancoj por Eŭropo elekti ĝian destinon aperos. Se Eŭropo elektos bone, ĝi povas havigi multan potencon en la mondo.
Konklude, mia Esperantismo malsamigas de la aliaj submovadoj, kiuj ni jam havis ĝis hodiaŭ. Ĝi estas la kredo, ke la mondo meritu alian alternivon kaj rigardas la domino de la angla lingvo kiel io lamentebla. Mi vidas, ke la angla reprezentas multe la problemojn, kiujn ni havas kun la globaligo. Ĝi estas tragedio, ambaŭ lingvista kaj kultura, ke ni havas unu solan lingvon impozitan de la komerca mondo kaj ni malhavas bonan alternativon, kiu povus oferti la esperon. La avantaĝoj de Esperanto estas bone klaraj, sed ĝia uzo internacie estos afero kaj decido de la internacia komunumo.